گفتگو با دریادار معنوی درباره «ارتش شاهنشاهی»: حافظ منافع آمریکا در منطقه بودیم/ بخشنامه دولت بازرگان ارتش را تضعیف کرد

تیمسار معنوی از فرماندهان سابق نیروی دریایی در گفتگو با خبرنگار تسنیم به تشریح دلایل تقویت و تجهیز ارتش شاهنشاهی و فراز و فرودهای قدرت نیروی دریایی ارتش از روزهای پیش از پیروزی انقلاب تا دوران جنگ تحمیلی پرداخت.

به نقل از  خبرگزاری تسنیم -در حوادث و اتفاقات پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نیروی دریایی ارتش نسبت به نیروهای زمینی و هوایی کمتر نقش داشت و ساختار آن کمتر از دیگر نیروها و ستاد ارتش دستخوش تغییر و تحولات قرار گرفت. با آغاز جنگ تحمیلی، این نیرو نقش مهمی در رویارویی با نیروی دریایی عراق ایفا کرد و این نیرو توانست در شصت و هفتمین روز جنگ، نیروی دریایی عراق را به طور کامل شکست بدهد. به طوری که تا پایان جنگ، نیروی دریایی عراق نتوانست در دریا تحرکاتی علیه ایران داشته باشد.

امیر دریادار دوم بازنشسته عبدالله معنوی سابقه معاونت عملیات نیرو دریایی ارتش را در کارنامه خود دارد و از فرماندهان عملیات‌های دریایی این نیرو در دوران دفاع مقدس است. او در گفتگو با ما به بازخوانی و مرور ارتش پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن پرداخت.

امیر معنوی که پیش از انقلاب به مدت 5 سال، آموزش‌های دریایی را در کشورهای آلمان و انگلیس گذرانده است، تحلیل خوبی از دلایل خریدهای تجهیزاتی و تسلیحاتی رژیم شاه و ارائه آموزش‌های نظامی به افسران ارتش ایران دارد. گفتگوی ما با امیر معنوی را در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: ابتدا از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزارم. بفرمایید که از چه سالی وارد نیروی دریایی ارتش شدید و چگونه تحصیلات نظامی خود را آغاز کردید و گذراندید؟

امیر معنوی: بنده سال 1348 و حدود ده سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی وارد نیروی دریایی ارتش شدم. آن موقع دانشکده افسری دریایی در ایران نداشتیم و پس از انقلاب دانشکده افسری دریایی در نوشهر تأسیس شد. ما برای گذراندن دوره تحصیلی عازم کشورهای اروپایی (انگلیس، آلمان و ایتالیا) و آمریکا شدیم و آموزش‌‌ دیدیم. آموزش‌ها بر دو نوع مهندسی و فرماندهی بود. تکاوری دریایی نیز رسته‌ای بود که تکاوران ابتدا در نیروی زمینی ارتش آموزش‌های اولیه را می‌دیدند و سپس برای دریافت آموزش‌های تخصصی (SBS) عازم انگلیس می‌شدند. 

بنده برای گذراندن آموزش‌های دریایی عازم آلمان شدم. آلمانی‌ها تجهیزات نوینی برای آموزش داشتند و در آموزش‌ هم سخت‌گیر بودند. آموزش‌های تخصصی شامل دو بخش نظری و عملی بود. دانشجویی که موفق به کسب نمره قبولی در بخش نظری نمی‌شد، نمی‌توانست دوره آموزش عملی را بگذراند. بنده طی مدت 5 سال دوره‌های نظری و عملی آموزش‌های پایه دریایی را در آلمان گذراندم. سپس برای دریافت آموزش‌های تخصصی با ناوی که به سفارش ایران توسط آلمان ساخته شده بود به انگلستان اعزام شدم. 

پس از طی دوره‌های تخصصی در انگلستان در سال 53 با همان ناو به ایران برگشتم و در بندرعباس (منطقه یکم نیروی دریایی) مشغول به خدمت شدم. آن روزها بندرعباس وضعیت مناسبی نداشت و به معنای واقعی شهر محرومی بود. این شرایط برای بنده که چند سال در آلمان و انگلیس زندگی کرده بودم، سخت بود. آن روزها آلمانی‌ها در بوشهر مشغول ساخت نیروگاهی بودند. از این رو تصمیم گرفتم خود را به منطقه دوم دریایی (بوشهر) منتقل کنم و از آنجا با برقراری ارتباط با آلمانی‌ها بتوانم به خارج از کشور بروم.

بالاخره پس از سه سال توانستم از بندرعباس به بوشهر منتقل شوم. در آن مدت نیروی دریایی ارتش توسعه تجهیزاتی پیدا کرد و ما مدام در حال دریانوردی بودیم. نیروی دریایی در آن سال‌ها تجهیزات دریایی بسیاری خریداری کرده بود.

** خریدهای تجهیزاتی و تسلیحاتی ایران با هدف ژاندارمی در منطقه بود

تسنیم: شما اشاره فرمودید بندرعباس که یک شهر بندری ایران است، پیش از انقلاب جزو مناطق محروم بود و شاه با بودجه‌های نفتی که دریافت کرده بود، به جای اینکه این مناطق را آباد کند و به مردم محروم رسیدگی کند، پول‌های زیادی صرف خریدهای تسلیحاتی و تجهیزاتی کرد که این رقم بیش از 10 میلیارد دلار برآورد شده است. به نظر شما چرا و با چه هدفی این خریدها انجام گرفت؟

امیر معنوی: خریدهای تجهیزاتی و تسلیحاتی با هدف ژاندارمی ایران در منطقه و حمایت و حفظ منافع آمریکا انجام گرفت. نیکسون دو ستون برای حفظ منافع آمریکا در منطقه مشخص کرده بود که ستون نخست ایران و ستون دوم عربستان بود. به همین دلیل مستشاران آمریکایی در ایران حضور داشتند و در تمامی ارکان نظامی ایران مداخله داشتند. به عبارت دیگر از راهبرد تا تاکتیک نظامی کشور ما در اختیار خودمان نبود و در اختیار آمریکایی‌ها بود.

بنده پیش از انقلاب دو بار با ناو عازم سواحل عمان شدم تا با شرکت در جنگ ظفار، منافع آمریکا و غرب را در برابر شوروی و در کشور دیگری که امنیت آن ربطی به امنیت ما نداشت را حفظ کنم. ناوهای نیروی دریایی ارتش در جریان این جنگ از ساحل عمان، مواضع چپ‌گراهای عمانی را هدف قرار دادند. آن ناوهایی که با پول مردم محروم بندرعباس و دیگر شهرها خریداری شده بود، در اینجا وارد عمل شدند.

پیش از انقلاب اسلامی، نیروی دریایی ارتش با پول مردم ایران برای حفظ منافع کشوری دیگر می‌جنگید. علاوه بر آن ایران به مستشاران آمریکایی که برای آن‌ها می‌جنگیدیم، حقوق، مزایا و خدمات پرداخت می‌کرد.

در این جا لازم است این نکته را هم بگویم که برای ساخت تجهیزات نیز هزینه‌های گزافی از ما دریافت کردند. بنده به یاد دارم در انگلیس روزهای شنبه و یکشنبه که روزهای تعطیل بود، نیروهای انگلیسی برای تجهیز و تعمیر ناو وارد اسکله می‌شدند و به جای اینکه از مسیر در دسترس زمینی وارد محل ساخت ناو (داک شناور) بشوند، از مسیر دریایی می‌آمدند؛ برای چه؟ برای اینکه حق ماموریت روز تعطیل و سختی مسیر از ایران دریافت کنند.

دلیل اینکه هم در آموزش به ما سختگیری می‌کردند و با دقت آموزش می‌دادند، این بود که قرار بود ما منافع آنان را در منطقه تامین کنیم؛ البته با پیروزی انقلاب و با تغییر هدف، آن آموزش‌ها را در جای دیگری به کار بردیم؛ جایی که در راستای منافع مردم و دفاع از مرزهای ایران و نه دفاع از منافع دیگران بود. 

** آمریکا تصور نمی‌کرد انقلاب اسلامی 22 بهمن به پیروزی برسد

تصور غربی‌ها و آمریکا این نبود که انقلاب اسلامی در بهمن 57 به پیروزی برسد. آن‌ها اگر می‌دانستند، قطعاً اقدام به فروش تجهیزات و تسلیحات و آموزش نیروهای نظامی ایران نمی‌کردند و زمانی هم که مطمئن شدند انقلاب اسلامی به پیروزی خواهد رسید، با فشار به دولت بختیار قراردادها را لغو کردند و علاوه بر اینکه پول‌های ایران بلوکه شد، خسارت‌های مالی هم دریافت کردند.

ایران 12 فروند ناو موشک‌انداز پیکان خریداری کرده بود که پیش از انقلاب 9 فروند آن به ایران رسید و سه فروند آن تحویل داده نشد. فرمانده نیروی دریایی ارتش شاهنشاهی اقدام به دزدیدن آن سه فروند کرد که موفق نشد.

در مجموع باید گفت که پیش از انقلاب اسلامی، آمریکا و غربی‌ها برای کسب و حفظ منافع خودشان ما را به کار گرفته بودند. پول آن را هم که بسیار زیاد بود، از ما دریافت می‌کردند؛ اما پیروزی انقلاب اسلامی موجب شد تا منافع تغییر پیدا کند و به کار‌گیری نیروی انسانی و تجهیزات در راستای دفاع از منافع ملی و در برابر تجاوزات دشمن و تقویت قدرت بازدارندگی باشد.

تسنیم: نیروی دریایی ارتش شاهنشاهی به دلیل جغرافیای مسئولیتی که داشت کمتر وارد درگیری‌ با مردم در شهرها شد؛ از این رو این نیرو به نسبت دو نیروی زمینی و هوایی کمتر دستخوش تغییر و تحولات انقلابی قرار گرفت. در خصوص شرایط و وضعیت حاکم بر این نیرو در روزها و ماه‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی بفرمایید.

امیر معنوی: بنده پیش از انقلاب در حال دریانوردی مانوری و بر روی ناو بودم. پس از پیروزی انقلاب و تا سال 62، فرمانده ناوچه موشک‌اندازهای منطقه دوم نداجا بودم و پس از آنکه به بندرعباس منتقل شدم، ابتدا فرمانده دوم و سپس فرمانده شناورهای منطقه اول بودم.

** اقدام دولت موقت که به تضعیف ارتش انجامید

همانگونه که انقلاب در جامعه دگرگونی به وجود آورد، در ارتش نیز تغییرات و دگرگونی‌هایی به وجود آمد. همان زمان از سوی دولت موقت (وزارت دفاع) بخشنامه‌ای به رده‌های مختلف نیروی دریایی ارتش ارسال شد که هرکس نمی‌خواهد در ارتش بماند، می‌تواند استعفا بدهد و برود. بسیاری از افراد توانمند شاغل در نیروی دریایی ارتش که با هزینه مردم در کشورهای خارج آموزش دیده بودند، بنا بر این نامه استعفا دادند و رفتند. من اگر نگویم این اقدام و این نامه خائنانه بود، اما حتماً یک خوش‌بینی و خوش‌خیالی نسبت به تحولات آینده و دشمنی‌های آمریکا و اذنابش بود.

با پیروزی انقلاب، فضای بازی در جامعه به وجود آمد و گروه‌ها و احزاب که در دوران پهلوی فعالیت نداشتند یا فعالیت‌های مخفی داشتند، دوباره فعال شدند. تاثیر باز شدن فضای سیاسی بر وضعیت ارتش این بود که سلسله‌مراتب و نظم و انضباط در ارتش از بین رفت. از این رو امام بارها تاکید فرمودند که نظامیان، نظم و ترتیب نظامی را حفظ کنند. نظامیان حاضر در پادگان‌ها به جای اینکه تابع دستور فرمانده باشند، تابع نظر و فرمان رهبران و گروه‌های سیاسی خود بودند. بنده بارها به افرادم گفتم، حاضر شوید تا به دریا برویم، اما یک بار هم موفق نشدم آنان را به دریا ببرم.

با پیروزی انقلاب، سران نیروی دریایی ارتش و مستشاران شاغل در این نیرو رفتند، اما باقی افراد ماندند؛ علیرغم اینکه مردم انقلابی نگاه مثبتی نسبت به ارتش نداشتند؛ چراکه ارتش در جریان انقلاب در برابر مردم ایستاده بود. افرادی که در ارتش ماندند و نرفتند، آن‌هایی بودند که پیام امام را فهمیدند و ارتش را حفظ کردند. این یک اقدام بزرگ انقلابی بود که توسط ارتشیان انجام گرفت. ما ماندیم تا ارتش بماند و ارتش بماند تا انقلاب بماند.

تسنیم: جنگی که صدام علیه مردم ایران آغاز کرد، در تمامی ابعاد بود و شامل دریا هم بود. تصور عراق این بود که در دریا نیز می‌تواند نسبت به ایران برتری پیدا کند، باتوجه به اینکه نه نیروی دریایی قوی و بزرگی داشت و نه دسترسی‌اش به آب‌های آزاد زیاد بود. به نظر شما چرا عراق دچار چنین اشتباهی شد؟

امیر معنوی: هر کس که از بیرون به ارتش نگاه می‌کرد و وضعیت آن را می‌دید، می‌گفت این ارتش با یک ضربه از هم خواهد پاشید؛ صدام که دیگر جای خود داشت، به خصوص اینکه او در توهم قدرتمندترین مرد جهان عرب بود.

اما اتفاقی که در روز و هفته نخست جنگ در نیروی دریایی ارتش رخ داد، واقعاً یک معجزه الهی بود. در روزهای نخست جنگ، تمام آن افرادی که وابسته به گروه‌های سیاسی بودند، نظم و انضباط را به هم ریخته بودند، سلسله‌مراتب را از بین برده بودند و به دستور بنده و دیگر فرماندهان گوش نمی‌دادند، به یکباره به خط شدند و خودشان اعلام کردند که آماده نبردیم.

جالب است بدانید پرسنل نیروی دریایی ارتش تا قبل از آغاز جنگ تا نیمه روز می‌خوابیدند و هر کس با هر لباسی می‌خواست در ستاد منطقه دریایی می‌گشت، اما با آغاز جنگ بنده به یاد دارم که یک روز قصد داشتم وارد ناو شوم که به یکباره دیدم تمام پرسنل لباس نظامی پوشیده‌اند، به خط شدند، گزارش دادند و اعلام کردند که آماده هستند. وقتی به کابینم رفتم، دیدم یک نفر در زد. تا آن روز هیچ‌کس در نمی‌زد و بدون در زدن وارد کابین می‌شد. یکی از افسران در زد، وارد شد و گفت: جناب کی به دریا می‌روید؟! من واقعاًٌ تعجب کردم. آن‌هایی که تا دیروز التماسشان می‌کردم که به دریا برویم، امروز خودشان آمده‌اند و می‌گویند، کی به دریا می‌رویم؟

نیروی دریایی ارتش از آنجا که نشانه‌هایی از وقوع جنگ را احساس کرده بود، 48 ساعت قبل از آغاز رسمی جنگ، گروه رزمی 421 را به عنوان قرارگاه فرماندهی جنگ ارتش در ستاد منطقه بوشهر ایجاد کرد. از این رو باید گفت که نیروی دریایی ارتش در آغاز جنگ غافلگیر نشد.

**  خودکفایی نیروی دریایی ارتش از  زمان جنگ آغاز شد

به هرحال بنده نمی‌دانم چه اتفاقی افتاد که پرسنل نیروی دریایی ارتش که تا دیروز بی‌نظم و انضباط بودند، هزاران برابر نسبت به گذشته منظم‌تر و باانگیزه‌تر شدند و آقای خود شدند. آنانی که تا پیش از انقلاب بنده دیگری و وابسته به خارجی‌ها بودند، خود آقای خود شدند. با خروج مستشاران آمریکایی از ایران، موضوع نگهداری و تعمیرات تجهیزات با مشکل اساسی روبرو شده بود. اما بنده شاهدم که کارکنان نیروی دریایی ارتش به قدری دستگاه‌ها، کتاب‌ها و جزوات‌ها را بالا و پایین کردند تا توانستند آن‌ها را به کار بگیرند، نگهداری و تعمیر کنند.

اقدامات خودکفایی از زمان جنگ در نیروی دریایی ارتش آغاز شد. کامپیوتر ناو توسط چیزی شبیه نوار کاست، ران می‌شد و نوار مغناطیس پس از یکی دو بار به خوبی ران نمی‌شد. با همکاری دانشگاه‌ها و صنایع، آن نوارها را به دیجیتال تبدیل کردیم. 

تسنیم: عملیات مروارید که در روز هفتم آذر سال 59 اجرا شد، مهمترین عملیات و نقطه اوج و پایانی رویارویی نیروی دریایی ایران با نیروی دریایی عراق است. از روز نخست جنگ تا هفتم آذر چه اقداماتی در دریا انجام شد؟

امیر معنوی: نیروی دریایی ارتش از روز نخست جنگ اقدام به اجرای عملیات در دریا کرد. عملیات‌های دریایی دو نوع است. یک نوع آن مستمر و دائمی است که گشت‌زنی، مراقبت  و شناسایی جز این نوع از عملیات است. یک نوع دیگر عملیات‌ها، درگیری است. نیروی دریایی ارتش از روزهای نخست جنگ، هر دو نوع عملیات‌ها را اجرا کرد.

عملیات گشت و شناسایی از روز نخست دفاع مقدس تا پایان آن و در تمامی پهنه آبی خلیج فارس انجام گرفت. ما از سوی برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز تهدید احساس کردیم. از این رو گروه رزمی 421 مانوری برگزار کرد که در نتیجه آن رزمایش، ناوهای کشورهای عربی کنار رفتند.

نیروی دریایی ارتش توانست اسکله‌های البکر و الامیه عراق را هدف قرار دارد. شهید همتی از دوستان و همکاران بنده بود. ایشان باشجاعت و توانمندی بسیاری که داشت، توانست بسیاری از نیروها را بسیج کند و در عملیات‌ها به کار بگیرد.

ارتش بعث عراق پس از شکستی که در عملیات مروارید متحمل شد، تصمیم گرفت دست به دامان کشورهای غربی و عربی شود. از این رو فرانسه به این کشور هواپیما سوپراتاندارد داد تا با آن هواپیما و موشک‌های اگزوسه که داشت، نفتکش‌ها و ناوهای ما را هدف قرار دهد. عراق نیز از طریق کشورهای عربی صادرات و واردات خود را نگه داشت. 

تسنیم: نیروی دریایی ارتش در مرحله دوم جنگ دریایی که در واقع پس از عملیات مروارید است و مربوط به حفظ شریان اقتصادی کشور یعنی صادرات و واردات است، چه نقشی داشت؟

امیر معنوی: نیروی دریایی ارتش از روز نخست جنگ تا روز پایانی آن، نقش مهمی در حفظ بندر امام خمینی و مسیر ورود و خروج کشتی‌ها و نفتکش‌ها در خلیج فارس و تنگه هرمز داشت. 

این نیرو تمامی کشتی‌ها و نفتکش‌ها را اسکورت کرد و برای اینکه بتواند با حملات نیروی هوایی عراق مقابله کند، اقدام به طراحی و ایجاد هدف‌های کاذب کرد.

نقش نیروی دریایی ارتش در دوران دفاع مقدس فراتر از یک نقش نظامی بلکه راهبردی بود. نیروی دریای از آن روزها جوهره خود را نشان داد و اقتصاد کشور را پویا نگه داشت، چرا که واردات و صادرات را فعال نگه داشت. 

اگر یک کشتی در تنگه هرمز هدف قرار می‌گرفت، آن تنگه و آبراه بسته می‌شد. ما در دفاع مقدس توانستیم آن آبراه را حفظ کنیم و نگذاریم یک روز اقتصاد کشور ما تعطیل شود. نیروی دریایی ارتش عملیات‌های بسیاری برای حفظ اقتصاد کشور انجام داد و حرکات تمامی شناورها و کشتی‌های تجاری را در خلیج فارس و دریای عمان تحت نظر و مراقبت کرد. حتی بنده یک بار یک کشتی آمریکایی را در دریای عمان تفتیش کردم.

تسنیم: از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم.

منبع : تسنیم